Op 23 april 2013 legt journalist Nazmul Huda met zijn camera vast dat er scheuren zitten in de fundering van het gebouwencomplex Rana Plaza. De inspectie wordt ingeroepen en de ruim 5.000 textielarbeiders worden naar buiten gestuurd. Ze uiten zich ongerust over de scheur die is ontstaan in een van de pilaren; ze zijn bang en in paniek. Maar de fabriekseigenaar Sohel Rana denkt daar duidelijk anders over. Volgens hem is er slechts pleisterwerk van de muur gevallen en wordt het probleem binnen twee dagen opgelost. De ingenieur gaat ermee akkoord. De volgende ochtend, kort na 9 uur, wanneer de textielarbeiders weer achter hun naaimachines zitten, stort het acht verdiepingen hoge gebouw in.

Bij de ramp komen 1138 textielarbeiders om het leven en raken 2515 mensen gewond. In het gebouw waren vijf kledingfabrieken gevestigd en werkten op het moment van instorting 3700 mensen. Ze maakten kleding voor onder meer de merken Primark, Mango en Zara. Een maand na de instorting ondertekenden 38 bedrijven het Bangladesh Veiligheidsakkoord, op initiatief van de Clean Clothes Campaign. In de jaren daarop steeg het aantal aangesloten bedrijven tot over de 200. Wat heeft het Akkoord uiteindelijk opgeleverd?

Afspraken
Het Veiligheidsakkoord is een onafhankelijke wettelijk bindende overeenkomst tussen wereldwijde merken en retailers en vakbonden. Met als doel het opbouwen van een veilige en gezonde Bengalese textielindustrie. De overeenkomst bestaat uit zes hoofdpijlers:

• Een vijf jaar wettelijke bindende overeenkomst tussen merken en vakbonden om een veilige werkomgeving in de Bengalese kledingindustrie te creëren.
• Een onafhankelijk inspectieprogramma, gesteund door merken en waarbij arbeiders en vakbonden betrokken zijn.
• Het publiekelijk openbaar maken van alle fabrieken, inspectierapporten en actieplannen.
• De inzet van ondertekende merken om ervoor te zorgen dat er voldoende middelen beschikbaar zijn om de betrokkenen te kunnen compenseren.
• Democratisch gekozen gezondheids- en veiligheidscomités die in alle fabrieken de veiligheidsrisico’s in de gaten houden en wanneer nodig kunnen ingrijpen.
• Het versterken van de positie van werknemers door een uitgebreid trainingsprogramma aan te bieden, een klachtenregeling op te stellen en hen het recht te geven om onveilig werk te weigeren.

Compensatie
De Schone Kleren Campagne heeft vlak na de ramp het Rana Plaza Arrangement fonds opgericht om slachtoffers en hun families te kunnen compenseren voor de geleden schade. Het fonds heeft 16,4 miljoen euro uitbetaald aan families van 868 vermiste en gedode arbeiders en 2027 gewonde kledingarbeiders. Aangezien geleden immateriële schade geen onderdeel uitmaakt van het Arrangement voeren familieleden en overlevenden nog wel campagne om smartengeld betaald te krijgen en ervoor te zorgen dat de personen die verantwoordelijk zijn voor de ramp juridisch ter verantwoording worden geroepen.

Ontbreken nooduitgang 
Door de inspecties van het Veiligheidsakkoord zijn in totaal 1589 kledingfabrieken gecontroleerd. Hierbij werden door ingenieurs 108.538 veiligheidsrisico’s ontdekt. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het ontbreken van brandwerende deuren, het ontgrendelen van nooduitgangen of het ontbreken ervan. Hoewel deze aanpassingen in geval van nood levens kunnen redden, is er volgens de Schone Kleren Campagne maar weinig bereidwilligheid bij het fabrieksmanagement en de kledingwerken om ook daadwerkelijk iets te veranderen. Bijna alle fabrieken zijn door de inspectie aangemerkt als ‘achter op schema’. 7 van de 1589 fabrieken hebben alle renovaties doorgevoerd.

Vakbondsvrijheid
Hoewel de Bengalese overheid beloofde om ervoor te zorgen dat arbeidswetten voortaan in lijn zouden zijn met internationale standaarden, is daar niks van terechtgekomen. De nieuwe regels die er voor moeten zorgen dat de arbeidswetten ingevoerd kunnen worden zijn met twee jaar vertraagd. En ook van de geregistreerde vakbonden in kledingfabrieken, die een jaar na de ramp snel in aantal toenamen, blijft steeds minder over. Een derde van de in totaal 300 geregistreerde vakbonden is inmiddels verdwenen.

Cultuur van straffeloosheid
Sohel Rana, destijds de eigenaar van de fabriek, werd kort na de ramp gearresteerd en bevindt zich nog steeds in hechtenis. Hij wordt samen met vijf kledingfabrieken en de overheidsinspecteurs strafrechtelijk vervolgd. Alleen Sohel Tana en een bouwinspecteur zitten vast, de 39 andere vervolgde personen niet. Nog geen van de zaken is voorgeleid voor een hoorzitting of is dicht bij een vonnis. Volgens een Bengalese nieuwswebsite worden de eerste twee gevallen op 28 april door de rechtbank gehoord. De vertraging van het proces werd veroorzaakt door de weigering van het ministerie van Arbeid om toestemming te geven voor het beschuldigen van drie van haar ambtenaren – (Deputy Chief Inspector Jamshedpur Rahman en de inspecteurs Yusuf Ali en Shahidul Islam. Volgens de wet is een goedkeuring van de overheid nodig om een ambtenaar verantwoordelijk te stellen. Ondertussen, naarmate de procedure steeds maar weer wordt uitgesteld, neemt de angst voor het niet krijgen van rechtvaardigheid alsmaar toe, zo constateert Nur Khan, directeur van mensenrechtenorganisatie body Ain o Salish Kendra (ASK). “Hoewel deze vertraging de cultuur weerspiegeld van de heersende cultuur van straffeloosheid, laat het ook zien hoe moeilijk het is om rijke, politieke invloedrijke mensen te berechten.”

Om de slachtoffers van de fabrieksramp te herdenken en aandacht te vragen voor de arbeidsomstandigheden waaronder textielarbeiders werken, is deze week uitgeroepen tot ‘Fashion Revolution’. Wereldwijd worden acties georganiseerd onder het motto #whomademyclothes. Klik hier voor een overzicht.